Τί είναι το κίνημα Solarpunk;

Από την οπτική των αρχών του 21ου αιώνα, τα πράγματα φαίνονται αρκετά ζοφερά. Μια πληθώρα κρίσεων καταπίνει τους ανθρώπους του πλανήτη Γη και όλες τις άλλες μορφές ζωής που το μοιράζονται:

μια γεωπολιτική κρίση, μια οικονομική κρίση και μια επιδείνωση της οικολογικής κρίσης λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη, που πηγάζει από ένα πολιτικοοικονομικό σύστημα που απαιτεί ορυκτά καύσιμα για να τροφοδοτήσουν την τεχνική της δομή.

Η κουλτούρα, έχοντας μια συμβιωτική σχέση με τις υλικές συνθήκες, αντικατοπτρίζει πολλές από αυτές τις κρίσεις στη φαντασία και τις τέχνες. Οι δεκαετίες του 2000 και του 2010 ήταν γεμάτες από εικόνες “αποκαλυψης’’ για ένα μέλλον που είχε καταστραφεί από τον πόλεμο, τον ολοκληρωτισμό, την τεχνολογία των όπλων, τους δολοφόνους, τα ζόμπι και την περιβαλλοντική κατάρρευση. Όχι ότι αυτές οι αφηγήσεις δεν είναι απαραίτητες. Στην καλύτερη περίπτωση, μπορούν να χρησιμεύσουν ως κλήση αφύπνισης για όσους έπεσαν στον μύθο ότι είχαμε φτάσει στο “τέλος της ιστορίας” με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και τον θρίαμβο του καπιταλισμού σε μια πλανητική κλίμακα. Αλλά αν παραμείνουν το πρωταρχικό όραμα που έχει η παγκοσμιοποιημένη κουλτούρα μας για το δυνητικό μέλλον, μπορούν να καταλήξουν να αναπαράγουν τον διάχυτο κυνισμό και την απελπισία που κάνει όλες τις κρίσεις αναπόφευκτες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το κίνημα solarpunk έχει αξία.

 Το κίνημα Solarpunk είναι μια επανάσταση ελπίδας κατά της απελπισίας

Το κίνημα  Solarpunk είναι μια εξέγερση ενάντια στη δομική απαισιοδοξία που πηγάζει από τα οράματά μας για το πώς θα είναι το μέλλον. Για να μην πω ότι αντικαθιστά την απαισιοδοξία με μια αισιοδοξία τύπου Pollyanna (βλ. βιβλίο Pollyanna (1913))  , αλλά με μια επιφυλακτική ελπίδα και μια τόλμη να δώσει έμφαση στις θετικές δυνατότητες μέσα σε κακές καταστάσεις. Ελπίζουμε ότι ίσως και τα εδάφη μιας ‘’αποκάλυψης’’ να περιέχουν και τους σπόρους για  κάτι καλύτερο, κάτι πιο οικολογικό, απελευθερωτικό και ισότιμο από αυτό που ήρθε προηγουμένως, αν δουλέψουμε σκληρά για την καλλιέργεια αυτών των σπόρων. Γι ‘αυτό το λόγο, το κίνημα solarpunk έχει αξία.

Μια ματιά στα περίεργα ‘’σοκάκια’’ του Διαδικτύου θα αποκαλύψει μια ποικιλία διαφορετικών παραδόσεων που τελειώνουν στο επίθημα ‘’punk’’: steampunk, dieselpunk, clockpunk, biopunk, cyberpunk, post-cyberpunk κ.ο.κ. Όλα τα πολλά διαφορετικά ‘’punk’’ κινήματα επιστημονικής-φαντασίας  φαντάζονται πώς θα μπορούσαν να καταλήξουν τα πράγματα αν η κοινωνία και η τεχνολογία έπαιρναν μια διαφορετική στροφή. Ενώ το κίνημα steampunk φαντάζεται ένα παρελθόν που μπορεί να ήταν, βασισμένο στην τεχνολογία της βικτωριανής εποχής, το κίνημα solarpunk φαντάζεται ένα μέλλον που θα μπορούσε να είναι βασισμένο στην τεχνολογία της τρέχουσας εποχής. Προβλέπει έναν τύπο εναλλακτικής ιστορίας επιστημονικής-φαντασίας που οι άνθρωποι του μέλλοντος θα μπορούσαν να γράψουν για εμάς αν τα πράγματα αποδειχτούν φρικτά. Αλλά περισσότερο από ένα νέο υποείδος επιστημονικής-φαντασίας, είναι επίσης ένα πρακτικό όραμα που (ίσως) θα φέρει τα πράγματα που φαντάζεται στον πραγματικό κόσμο.

Μπορεί να ρωτήσετε τι ακριβώς σημαίνει να είσαι ‘’punk’’, ένας κυνικός θα μπορούσε να το δει ως ένα συνδυασμό των χίπις και των φουτουριστών. Σε τελική ανάλυση, ο όρος ‘’punk’’ δεν σημαίνει αυτός που να δηλώνει οργή ενάντια στο “σύστημα”, εκτός από απλά μάυρα δερμάτινα  και μαλλιά ‘’μοïκάνα’’; Το ‘’punk’’ είναι περισσότερο ένα ηθος παρά ένα συγκεκριμένο σύνολο στοιχείων εμφάνισης, υποδηλώνοντας εξέγερση εναντίον, και άρνηση της κυρίαρχης νόρμας και ότι κατασταλτικό αυτή περιλαμβάνει. Έτσι, με την έννοια αυτή, σε έναν κόσμο που χωρίζεται από ένα σύστημα βασισμένο σε πονηρία, δίψα για δύναμη και καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, το κίνημα solarpunk μπορεί να είναι το πιο ‘’punk’’  κίνημα όλων.

Το κίνημα Solarpunk είναι μια οικολογική θεωρία, τόσο στην φαντασία όσο και στην πραγματικότητα

Το κίνημα Solarpunk είναι μια (ως επί το πλείστον) αισθητική-πολιτισμική και (μερικές φορές) ηθικοπολιτική τάση που προσπαθεί να αναιρέσει την κυρίαρχη ιδέα που χειρίζεται τη λαϊκή συνείδηση: ότι το μέλλον πρέπει να είναι ζοφερό ή τουλάχιστον ζοφερό για την πλειοψηφία των ανθρώπων και των μη ανθρώπινων μορφών ζωής στον πλανήτη. Εξετάζοντας το ρήγμα μεταξύ της ανθρώπινης κοινωνίας και του φυσικού κόσμου, θέτει ως ηθική θεμελίωση την αναγκαιότητα να επιδιορθώσουμε αυτό το ρήγμα, μεταμορφώνοντας τη σχέση μας με τον πλανήτη ξεπερνώντας τις κοινωνικές δομές που οδηγούν σε συστηματική καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος.

Δανείζεται πολλά από τη φιλοσοφία της κοινωνικής οικολογίας, η οποία επικεντρώθηκε επίσης στην επιδιόρθωση αυτού του ρήγματος με την αναδιάρθρωση της κοινωνίας ώστε να λειτουργήσει περισσότερο σαν την οικολογία: μη ιεραρχική, συνεταιριστική, ποικιλόμορφη και αναζητώντας ισορροπία.

Το όραμα του κινήματος solarpunk είναι μια οικολογική κοινωνία πέρα από τον πόλεμο, την κυριαρχία και την τεχνητές ελλείψεις, όπου όλα λειτουργούν με πράσινη ενέργεια και η κουλτούρα ιεραρχίας και αποκλεισμού έχει αντικατασταθεί από μια κουλτούρα που βασίζεται στην ενότητα μέσω ποικιλομορφίας, στην ελεύθερη συνεργασία, τη συμμετοχική δημοκρατία και την προσωπική αυτοπραγμάτωση.

Πρόκειται για έναν κόσμο αποκεντρωμένων οικολογικών πόλεων, τρισδιάστατων εκτυπώσεων, κατακόρυφων καλλιεργειών, ηλιακών τζαμιών, εφευρετικών μορφών ρουχισμού και σχεδίου και μια ζωντανή κοσμοπολίτικη αισθητική, όπου η τεχνολογία δεν χρησιμοποιείται πλέον για την εκμετάλλευση του φυσικού κόσμου, αλλά για να αυτοματοποιήσει την άσκοπη ανθρώπινη εργασία και να βοηθήσει στην αποκατάσταση των ζημιών που έχει ήδη κάνει η εποχή του πετρελαίου. Το κίνημα Solarpunk επιθυμεί κοινωνίες πολυπολιτισμικής εθνοτικής ποικιλομορφίας και απελευθέρωσης των φύλων, όπου κάθε άτομο είναι σε θέση να υπάρξει στο κοινωνικό περιβάλλον του ελεύθερου πειραματισμού και της κοινωνικής φροντίδας, και οδηγείται από ένα ήθος ορθολογισμού, όπου η επιστήμη και η λογική δεν θεωρούνται αντιθετικά ως προς τη φαντασία και την πνευματικότητα, αλλά ως έννοιες που αλληλοβοηθούνται.

Προσπαθεί να φέρει τέτοιες αξίες στην ύπαρξη του παρόντος, μέσω της επιστημονικής φαντασίας και της φανταστικής λογοτεχνίας, της τέχνης, της μόδας, του κινηματογράφου, της μουσικής, των παιχνιδιών και ενός συνόλου ιδεών που ενημερώνουν τον πολιτικό, οικονομικό και οικολογικό ακτιβισμό.

Οι ιστορίες του κινήματος solarpunk είναι πιθανό να παρουσιάζουν χαρακτήρες από (επί του παρόντος) καταπιεσμένες ή περιθωριοποιημένες ομάδες που ζουν πιο ελεύθερα, με βάση την ισοτιμία και πιο ‘’περιεκτικά’’ από ότι μπορούν τώρα, εξερευνώντας έναν εξωτικό κόσμο του body modification, τη σεξουαλική ανακάλυψη, νέες μορφές τεχνολογίας – και αντιμετωπίζοντας συγκρούσεις από τα απομεινάρια του παλαιού κόσμου καθώς και τα καινούρια προβλήματα που αναμφίβολα προκύπτουν σε μια πολύ διαφορετική κοινωνια. Οι solarpunk τέχνες βασίζονται σε μίγματα τεχνολογίας πολυμέσων και πιο παραδοσιακών χειροτεχνιών, συνδυάζοντας τόσο διαφορετικά πράγματα όπως το anime, το Art Nouveau, το Afrofuturism, τα ιθαγενή αμερικανικά σχέδια και η Edwardian μόδα σε ένα μίγμα καλλιτεχνικής διασταύρωσης. Και όλα τα παραπάνω προσπαθούν να πάρουν τις υπάρχουσες πτυχές του σημερινού μας κόσμου και να τις επανατοποθετήσουν σε κάτι πιο απελευθερωτικό, που ειδικεύεται στην αναδιαμόρφωση, τη μίμηση και την επανεξέταση των υπαρχόντων στυλ και τάσεων σε ένα πολύ διαφορετικό πλαίσιο. Συνδυάζοντας τις ποικίλες αισθητικές μορφές πολλών διαφορετικών πολιτισμών, το solarpunk δημιουργεί έναν εορτασμό της υβριδικότητας ενώ εξακολουθεί να είναι ευαίσθητο στα προβλήματα της πολιτισμικού σφετερισμού – επιρροή αντί επέμβασης – ‘’υποδεέστερων’’ πολιτισμών από κυρίαρχους πολιτισμούς.

Το κίνημα solarpunk είναι η αναδιάρθρωση ενός καλύτερου κόσμου

Μη μπορώντας να δεχτεί τις επιταγές ενός αύριο που κυβερνάται από αυταρχικά κράτη, μεγάλες εταιρίες και μια κατεστραμμένη βιόσφαιρα, το solarpunk είναι ένα οικο-φουτουριστικό κίνημα που προσπαθεί να σκεφτεί το πως θα αποφύγουμε την καταστροφή καθώς φαντάζεται ένα μέλλον στο οποίο οι περισσότεροι άνθρωποι θα ήθελαν πραγματικά να ζήσουν , αντί αυτού που προσπαθούμε να αποφύγουμε. Ένα μέλλον που χαρακτηρίζεται από τη συμφιλίωση της ανθρωπότητας με τη φύση, όπου η τεχνολογία χρησιμοποιείται για ανθρωποκεντρικούς και βιοκεντρικούς άξονες και όπου η κοινωνία που καθοδηγείται από την ιεραρχία και τον ανταγωνισμό έχει δώσει τη θέση της σε μια καινούρια, η οποία είναι οργανωμένη με βάση την ελευθερία, την ισότητα και τη συνεργασία . Σκοπός του είναι να αποτελέσει μια αντίθετη αφήγηση των υλικών και ιδεολογικών συνθηκών που μας κρατούν παγιδευμένους σε έναν αυταρχικό και οικοκαταστροφικό κόσμο όπου, όπως το έθεσε η Μάργκαρετ Θάτσερ, «δεν υπάρχει εναλλακτική λύση».

Υπάρχουν ήδη κομμάτια μιας τέτοιας εναλλακτικής λύσης τώρα, αρκεί μόνο να συνειδητοποιήσουμε τις δυνατότητές τους. Συνεταιρισμοί εργαζομένων, αυτοδύναμες οικολογικές κοινότητες, αμεσοδημοκρατικές δημοτικές συνελεύσεις, εθελοντικές ομοσπονδίες μικρών πόλεων, δίκτυα αμοιβαίας βοήθειας, κοινοτικά καλλιεργούμενα εδάφη. Όλα αυτά θα μπορούσαν να διαμορφώσουν, ένα πολύ διαφορετικό είδος πολιτικοοικονομικής δομής από αυτό που εφαρμόστηκε από τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση. Ομοίως,  τεχνολογίες όπως η ηλιακή, η αιολική και η κυματική ενέργεια, η τρισδιάστατη εκτύπωση, η κάθετη καλλιέργεια, τα ελεύθερα λογισμικά, το υλικό ανοιχτού κώδικα και τα ρομποτικά μηχανήματα που μπορούν να αυτοματοποιήσουν την ανθρώπινη εργασία χρησιμεύουν στην απεικόνιση των δυνατοτήτων μιας οικολογικής και αποκεντρωμένης δομής όπου τα μέσα παραγωγής βρίσκονται υπό λαïκό έλεγχο, αντί να χρησιμοποιούνται για την αύξηση του κέρδους και της εξουσίας μιας κυβερνητικής ελίτ.

Στην πολιτική, το κίνημα solarpunk ανήκει στην ευρύτερη παράδοση της αποκεντρωτικής αριστεράς, και συνδέεται με στοχαστές και ακτιβιστές όπως ο Peter Kropotkin, ο William Morris, η Emma Goldman, ο Lewis Mumford, ο Paul Goodman, ο E.F Schumacher και ο Murray Bookchin. Απορρίπτει την εικονική επιλογή μεταξύ της Σκύλλας του καπιταλισμού της ελέυθερης αγοράς και της Χάρυβδης του κρατικού σοσιαλισμού. Ανάμεσα σε έναν απόλυτο ατομικισμό και έναν αποπνικτικό κολεκτιβισμό, επιλέγει μια κοινωνία που συμβιβάζει μια υγιή ατομικότητα με την κοινωνική αλληλεγγύη.

Μια solarpunk πολιτεία θα αντικαταστήσει τις συγκεντρωτικές μορφές κρατικής διακυβέρνησης με αποκεντρωμένες συνομοσπονδίες αυτοδιοικούμενων κοινοτήτων, καθεμιά από τις οποίες θα  αυτοοργανώνεται μέσω πολλών μορφών άμεσης και συμμετοχικής δημοκρατίας, με διάφορα είδη οριζόντια δομημένων εθελοντικών ομάδων που θα ασχολούνται με περιβαλλοντικά και κοινωνικά ζητήματα με τρόπους που επιδιώκουν να μεγιστοποιήσουν τόσο την προσωπική αυτονομία όσο και την κοινωνική αλληλεγγύη.

Μια solarpunk “οικονομία των κοινών” θα απαλλαγεί τόσο από τις κερδοσκοπικές εταιρείες όσο και από τον κρατικό κεντρικό προγραμματισμό των εργατικών συνεταιρισμών, των συνεργατικών δικτύων ανταλλαγής, των κοινών πόρων και του ελέγχου των επενδύσεων από τις τοπικές κοινότητες. Ο στόχος της οικονομίας θα αναπροσανατολιστεί από την παραγωγή-για-ανταλλαγή και βιομηχανική “ανάπτυξη” προς στην παραγωγή-για-χρήση και αύξηση της βιο-ψυχο-κοινωνικής ευημερίας των ανθρώπων και του πλανήτη. Η παραγωγή θα κινηθεί όσο το δυνατόν πλησιέστερα προς το σημείο κατανάλωσης, με μακροπρόθεσμο στόχο τη σχετική αυτάρκεια στα αγαθά και τις κατεσκευές. Οι αποκεντρωτικές μορφές οικολογικής τεχνολογίας θα χρησιμοποιηθούν για να καταστήσουν την εργασία πιο συμμετοχική και πιο ευχάριστη την ίδια την παραγωγική διαδικασία – καθώς επίσης και να αυτοματοποιήσει βαρετές και επικίνδυνες μορφές εργασίας όπου είναι δυνατόν. Αφού πραγματοποιήσει σε έναν επιθυμυτό βαθμό την τοπική αυτάρκεια και την αυτοματοποίηση της εργασίας, μπορεί ακόμη και να καταστεί δυνατή η κατάργηση των χρημάτων ως αχρείαστης ‘’ανοησίας’’ στην κατανομή των πόρων.

Μια solarpunk κουλτούρα θα προσπαθήσει να διαλύσει κάθε μορφή κοινωνικής ιεραρχίας και κυριαρχίας – είτε βασίζεται στην τάξη, τη φυλή, το φύλο, τη σεξουαλικότητα, την ικανότητα ή το είδος – καταργώντας την εξουσία κάποιων ατόμων ή ομάδων επάνω σε άλλους και αυξάνοντας έτσι την αθροιστική ελευθερία όλων, ενδυναμώνοντας τους ‘’αδύναμους’’ και συμπεριλαμβάνοντας τους ‘’αποκλεισμένους’’. Βασίζεται στην κληρονομιά τέτοιων απελευθερωτικών κινημάτων όπως ο αντι-αυταρχικός σοσιαλισμός, ο φεμινισμός, η φυλετική δικαιοσύνη, η απελευθέρωση των queer και trans, η απελευθέρωση των ζώων και τα προγράμματα ψηφιακής ελευθερίας.

Το Solarpunk είναι μια πρακτική ουτοπία

Όπως μπορείτε να δείτε, πάντα υπήρχαν εναλλακτικές λύσεις, η συμβατική σοφία απλώς τις απορρίπτει ως “ουτοπικές”. Αλλά είναι ο ουτοπισμός πραγματικά τόσο κακός; Με έναν τρόπο, ναι. Η ίδια η λέξη, που εφευρέθηκε από τον Thomas More, είναι μια λατινική λέξη που σημαίνει τόσο “ανύπαρκτο-μέρος” (ou-topia), αλλά και “καλό μέρος” (eu-topia), υπονοώντας ένα τόπο τόσο καλό που δεν θα μπορούσε να υπάρξει. Πριν και μετά από το More, έγιναν προσπάθειες από ουτοπικούς ονειροπόλους να δημιουργήσουν τέλειους κόσμους στους οποίους δεν υπήρχαν πραγματικά προβλήματα, τέτοια πρότζεκτ τείνουν να είναι ολοκληρωτικά και να αποσκοπούν σε κεντρικά σχεδιασμένες κοινωνίες με λίγη προσωπική ελευθερία.

Ωστόσο, υπήρξαν επίσης προσπάθειες για τη δημιουργία μελλοντικών κοινωνιών οι οποίες δεν ήταν άψογα σενάρια, αλλά προσπάθησαν να εξαλείψουν τις δομικές συνθήκες που περιόριζαν την προσωπική αυτονομία και επέβαλλαν ανισότητα στους ανθρώπους. Αυτοί οι ευτοπικοί οραματιστές ανέμειξαν ένα πνεύμα ελπίδας με μια στάση πρακτικότητας, με το ένα να υποσκάπτει  το άλλο. Αυτές είναι οι πιο πρόσφατες προσπάθειες απο τις οποίες το solarpunk κίνημα προσπαθεί να επηρεαστει. Έτσι, δεν είναι ουτοπικό με την αρνητική έννοια ότι θέλει να σχεδιάσει έναν “τέλειο” κόσμο χωρίς προβλήματα – μια outopia (ανύπαρκτο μέρος) – αλλά είναι ουτοπικό με την έννοια ότι φαντάζεται έναν καλύτερο κόσμο που θα εμπνεύσει τους ανθρώπους να το κάνουν πραγματικότητα – ευτοπία (καλός τόπος).

Το solarpunk κίνημα θεωρεί την ουτοπία ως μια συνεχή διαδικασία προσέγγισης ενός ιδανικού, και όχι να  φτάνεις το φως στο τέλος του τούνελ. Αναγνωρίζει ότι η ουτοπία μας για κοινωνική απελευθέρωση και οικολογική διατήρηση δεν μπορεί ποτέ να επιτευχθεί 100%, αλλά αν κρατήσουμε τουλάχιστον αυτό το όραμα, συγκεντρώνοντας τις προσπάθειές μας για να κάνουμε τον κόσμο κάπως καλύτερο όπου μπορούμε, τότε τουλάχιστον κάθε βήμα που κάνουμε προς την επίτευξη αυτής της ουτοπίας θα είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Πρόκειται για πρόοδο και, για εκείνους που επιδρούν θετικά, για απελευθέρωση.

Όπως είπε κάποτε ο Όσκαρ Γουάιλντ: ’’ Ένας χάρτης του κόσμου που δεν περιλαμβάνει την Ουτοπία δεν αξίζει καν να τον κοιτάξεις, γιατί αφήνει απ’έξω τη μία χώρα στην οποία η Ανθρωπότητα εγκαθίσταται πάντα. Και όταν η Ανθρωπότητα εγκατασταθεί εκεί, κοιτάζει έξω, και, βλέποντας μια καλύτερη χώρα, βάζει πλώρη για εκεί. Η πρόοδος είναι η πραγματοποίηση των ουτοπιών.’’

Πηγή
https://solarpunkanarchists.com/2016/05/27/what-is-solarpunk/

Μετάφραση:
Utopia Project (utopiaproj@protonmail.com)